Cukrzyca - przyczyny, objawy i leczenie

Cukrzyca to poważna choroba, która dotyczy coraz większej liczby osób. Jest to zespół zaburzeń metabolicznych, których taką wspólną cechą  jest nietolerancja glukozy i w związku z tym w organizmie człowieka dochodzi do podwyższenia poziomu glukozy we krwi, ale również pojawia  się ona w moczu. Dlatego warto sprawdzić, jakie są objawy cukrzycy oraz jej przyczyny i leczenie, aby można było sprawdzić, czy ta choroba może dotyczyć również nas.

Rodzaje cukrzycy

Najprościej cukrzycę można podzielić na:

• cukrzycę idiopatyczną – czyli taką, której przyczyny nie zostały jeszcze do końca wyjaśnione, a do tego jest to choroba nieuleczalna, która pozostaje z człowiekiem, aż do śmierci;
• cukrzycę wtórną oraz cukrzycę skojarzoną – gdzie ich przyczyna jest znana; jeśli cukrzyca wtórna zostanie wcześniej rozpoznana, a jej przyczyna zostanie szybko usunięta, to jest możliwe jej wyleczenie.
  

Jednak najczęściej występuje cukrzyca idiopatyczna, która stanowi, aż 95% przypadków i można ją podzielić na:

• cukrzycę typu 1,
• cukrzycę typu 2.
  

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 to cukrzyca insulinozleżna i najczęściej pojawia się ona w młodości do 30. roku życia. Stąd też nazywana jest cukrzycą młodzieńczą.

Przyczyny

Nieznana jest do tej pory bezpośrednia przyczyna występowania cukrzycy typu 1. Jednak wpływ na nią mają interakcje pomiędzy czynnikami środowiskowymi oraz genetycznymi. Do czynników środowiskowych zalicza się:

• zakażenia wirusowe,
• toksyny,
• różne składniki diety,
• infekcja wirusowa,
• związku chemiczne.

Natomiast takim głównym genem, który kojarzony jest ze skłonnością do rozwoju cukrzycy jest region odpowiedzialny za kodowanie antygenów zgodności tkankowej, czyli HLA.

Objawy

Objawy cukrzycy typu 1 pojawiają się nagle i w bardzo krótkim czasie mogą osiągnąć nasilenie. Do tych objawów zalicza się:

• wysychanie w ustach;
• pragnienie;
• wielomocz, który może stanowić nawet kilka litrów dziennie;
• duży apetyt, a przy tym chudnięcie, co jest połączone z osłabieniem i utratą sił;
• suchość błon śluzowych i skóry, ale na skórze mogą się również pojawić czyraki i zadrapania spowodowane świądem;
• częstym objawem jest powiększenie wątroby;
• zmiany neurologiczne, np. zaburzenia czucia czy zniesienie prawidłowych odruchów nerwowych.

Jeśli szybko nie zostanie rozpoczęte prawidłowe leczenie, to pogorszy się stan chorego i dojdzie do zaburzeń świadomości, a w ostateczności do śpiączki z powodu rozwijającej się kwasicy ketonowej.

Leczenie

W przypadku tej cukrzycy bardzo ważne jest leczenie insuliną i to od samego początku. Właściwe leczenie sprawia, że stan chorego się poprawia, a dolegliwości zmniejszają się. Jednak dopiero po kilku latach mogą pojawić się dolegliwości i objawy związane z przewlekłymi powikłaniami cukrzycy. Mogą to być:

• zaburzenia widzenia;
• zaburzenia czynności nerek;
• zaburzenia ze strony układu krążenia, czyli serca.
  

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 to cukrzyca insulinoniezależna i jest ona najczęstszą postacią tej choroby. Głównie pojawia się u osób dorosłych po 40. roku życia i stąd też jej inna nazwa, czyli cukrzyca typu dorosłych. Ale są również przypadki, że pojawia się w młodszym wieku.

Przyczyny

Przyczyną cukrzycy typu 2 są zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Do tych pierwszych zalicza się geny, które warunkują oporność na insulinę, geny otyłości, geny kodujące liczbę komórek B, geny kontrolujące wydzielanie insuliny. Natomiast czynniki środowiskowe to: wiek, otyłość, brak aktywności fizycznej, nieprawidłowa dieta.

Objawy

Objawy tej cukrzycy mogą być takie same, jak w cukrzycy typu 1, ale są bardzo często mniej nasilone. Jednak częściej można tutaj zauważyć objawy ze strony narządów płciowych, czyli u mężczyzn zapalenie żołędzi, a u kobiet świąd sromu. Częstym objawem jest również otyłość. Często w skórze twarzy rozszerzają się naczynia i wygląda to jak rumień. Dodatkowo u kobiet może wystąpić nadmierne uwłosienie górnej wargi i brody. Tutaj mogą się pojawić ostre powikłania, np. śpiączka ketonowa, która tutaj występuje bardzo rzadko i najczęściej pod postacią śpiączki osmotycznej.

Leczenie

Na początku choroba ta może być leczona tylko dietą albo dietą z lekami doustnymi. Natomiast insulinę włącza się wtedy, gdy choroba już długo trwa i metody wcześniejsze są nieskuteczne.

Cukrzyca wtórna i cukrzyca skojarzona

I jedna, i druga stanowią niewielki procent zachorowań. Przyczyna cukrzycy wtórnej jest znana, natomiast cukrzyca skojarzona występuje z jakąś inną chorobą. Jednak mechanizm, który doprowadza tutaj do powstania tej cukrzycy nie jest zawsze dokładnie wyjaśniony.

Cukrzyca wtórna

Takim przykładem cukrzycy wtórnej jest pojawienie się cukrzycy po chirurgicznym wycięciu trzustki albo w wyniku jej rozległego zapalenia lub w wyniku zniszczenia przez nowotwór albo rozległy uraz.

Czasami cukrzyca ta występuje też w niektórych guzach gruczołów wewnętrznego wydzielania, które wydzielają hormony działające antagonistycznie wobec insuliny, a są to guzy:

• przysadki, które wywołują, np. akromegalię;
• nadnerczy, np. zespół Cushinga;
• guzy utworzone przez komórki A wysp trzustki, które wytwarzają glukagon, np. glukagoniaki.

W tych przypadkach po usunięciu guza cukrzyca może ustąpić. Kiedy jednak komórki B wydzielające insulinę, zostały trwale uszkodzone, to nawet po udanej operacji cukrzyca nie ustąpi.

Przy cukrzycy wtórnej konieczne jest leczenie insuliną.

Cukrzyca skojarzona

Ten typ cukrzycy występuje bardzo rzadko, a pojawia się w różnych zespołach genetycznych, gdzie różne mechanizmy doprowadzają do zaburzenia przemiany glukozy. Do tych zespołów zalicza się wrodzone zaburzenia nerwowo – mięśniowe, gdzie przyczyna nietolerancji glukozy jest nadal nie wyjaśniona.

W cukrzycy skojarzonej bardzo często wystarcza stosowanie samej diety oraz leków doustnych. Jednak przy cukrzycy o dużej insulinooporności może być konieczne stosowanie dużych dawek insuliny.

Nieleczona cukrzyca wtórna, jak i skojarzona mogą doprowadzić do kwasicy ketonowej, a w ostateczności do śpiączki cukrzycowej.

Diagnoza cukrzycy

Takie wstępne rozpoznanie cukrzycy można postawić na podstawie wywiadu z pacjentem i opisanych przez niego objawach. Jednak do takiego ostatecznego stwierdzenia, czy jest to cukrzyca, konieczne będzie przeprowadzenie badań laboratoryjnych, a najważniejszym jest oznaczenie zawartości cukru we krwi i w moczu.

Bardzo ważne jest to, aby wiedzieć, że mocz ludzi zdrowych w ogóle nie zawiera cukru glukozy. W rozpoznaniu cukrzycy bardzo ważne jest określenie zawartości cukru w moczu dobowym, który jest zbierany przez 24 godziny.

Glukoza to niezbędny składnik krwi, ponieważ od jej poziomu we krwi zależy zaopatrzenie mózgu właśnie w ten cukier. Prawidłowy poziom glukozy we krwi na czczo wynosi 3,6 – 5,3 mmol/l. W ciągu dnia poziom glukozy wzrasta po posiłkach, ale u ludzi zdrowych nie przekracza on  8,9 mmol.l w godzinę i 6,7 mmol/l w 2 godziny po posiłku.

W cukrzycy typu 1 poziom glukozy na czczo będzie podwyższony, czyli hiperglikemia i może przekraczać 11,1 mmol/l i to pozwala potwierdzić rozpoznanie choroby wraz ze stwierdzeniem obecności cukru w moczu. Natomiast w cukrzycy typu 2 poziom glukozy we krwi na czczo jest najczęściej podwyższony, ale może się również zdarzyć tak, że będzie prawidłowy, ale jednak zawsze będzie podwyższony po posiłkach

.

Leczenie cukrzycy

Leczenie cukrzycy zawsze powinno obejmować:

• przestrzeganie odpowiednio zbilansowanej diety;
• stosowanie leków, czyli insuliny albo doustnych leków przeciwcukrzycowych;
• właściwa aktywność fizyczna, aby można było poprawić przemianę węglowodanów;
• edukacja chorych w celu nauczenia się prawidłowych nawyków żywieniowych.
  

Właściwa dieta

Odpowiednia dieta jest bardzo ważna w leczeniu osób chorych z cukrzycą. W związku z tym zawsze należy brać pod uwagę:

• dzienną wartość energetyczną przyrządzanych pokarmów,
• skład jakościowy diety,
• rozkład posiłków w ciągu dnia.

Wartość energetyczna posiłków zależy od: wieku, płci, wzrostu masy ciała oraz od wykonywanego zawodu. W związku z tym prawidłowo należy dostarczać 25 – 40 kcal na 1 kg należnej masy ciała. Natomiast takie zapotrzebowanie u osób otyłych może być mniejsze, a u osób ciężko pracujących może być wyższe. W większości osoby chore na cukrzycę są otyłe, więc najczęściej stosuje się dietę ubogoenergetyczną, a nawet diety odchudzające.

Bardzo ważne znaczenie ma również skład jakościowy diety, a to oznacza, że do organizmu należy dostarczać odpowiednie ilości białka, tłuszczy i węglowodanów. Istotne znaczenie ma również rozkład posiłków w ciągu dnia, a u chorych na cukrzyce szczególnie węglowodanów. Dzienną porcję węglowodanów należy rozłożyć odpowiednio na 5 posiłków.

Osoba chora na cukrzycę musi nauczyć się stosować pojęcie „zamienników pokarmowych”, a dzięki temu będzie mógł zamieniać jedne produkty na inne, aby jego dieta była urozmaicona.

Insulina

Szczególnie chorzy na cukrzycę typu 1 wymagają leczenia insuliną. Ale takie leczenie stosuje się też u większości chorych z cukrzycą skojarzoną i wtórną, a także u osób z cukrzycą typu 2, gdzie leczenie dietą i lekami nie przyniosło pożądanych efektów.

Insulina to polipeptyd, który składa się z 51 aminokwasów i dlatego działa tylko podana pozajelitowo, czyli w formie wstrzyknięć. Można ją także podać domięśniowo albo dożylnie, ale robi się to przeważnie w warunkach szpitalnych. Insulina ma za zadanie wyregulować prawidłowe zużycie i wykorzystanie glukozy, co pozwala obniżyć poziom tego cukru we krwi. Dlatego bardzo ważne jest, aby po każdym wstrzyknięciu insuliny, czyli w ciągu 30 – 60 minut, ale nie później, zjeść posiłek, który jest przewidziany w jadłospisie. Jeśli nie będzie się tego przestrzegać, to może to doprowadzić do niedocukrzenia krwi.

Takim groźnym powikłaniem po leczeniu insuliną jest hipoglikemia, czyli niedocukrzenie krwi. Takie dobowe zapotrzebowanie mózgu dorosłego człowieka na glukozę wynosi około 150 g. Przy niedocukrzeniu bardzo zmniejsza się dopływ glukozy i mogą pojawić się objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, np.:

• zaburzenia myślenia,
• zachowania maniakalne,
• brak możliwości skupienia się,
• zaburzenia mowy,
• zaburzenia widzenia,
• drgawki toniczne i kloniczne,
• utrata przytomności.
  

Inne powikłania po stosowaniu insuliny to zaniki tkanki tłuszczowej podskórnej w tych miejscach, gdzie wstrzykuje się insulinę.

Leki doustne

Doustne leki przeciwcukrzycowe to dwie grupy związków, które różnią się pomiędzy sobą strukturą chemiczną, mechanizmem działania oraz zakresem wskazań do nich stosowania, a są to:

• pochodne sulfonylomocznika – leki te obniżają poziom glukozy we krwi, a ich mechanizm działania polega na pobudzeniu komórek B wysp trzustkowych, aby więcej wydzielały insuliny;
• pochodne biguanidu – mechanizm działania tych leków nie jest do końca wyjaśniony, ale one też obniżają poziom glukozy we krwi, ale one nie powodują zwiększonego wydzielania insuliny.
  
  

Umiarkowany wysiłek fizyczny

Taki odpowiedni wysiłek fizyczny poprawia tolerancję przyswajania węglowodanów w cukrzycy. Bardzo ważne znaczenie ma tutaj właściwa praca mięśniowa, np. regularny spacer dwa razy dziennie o tej samej porze przez pół godziny.

Bardzo ważne jest to, że nadmierny wysiłek i to zwłaszcza przed posiłkiem może doprowadzić do wystąpienia stanu niedocukrzenia krwi.

Powikłania cukrzycy

Powikłania w cukrzycy można podzielić na:

• powikłania ostre,
• powikłania przewlekłe.
  

Powikłania ostre

Takie ostre powikłania są to głębokie zaburzenia przemiany węglowodanów, tłuszczów oraz białek, ale też zaburzeń wodno – elektrolitowych, które gwałtownie upośledzają stan ogólny chorego i mogą doprowadzić do śpiączki cukrzycowej. Najczęstszą jej przyczyną jest przerwanie leczenia insuliną. W takim stanie dochodzi do zaburzeń świadomości, oddech staje się głęboki i przyspieszony i ma charakterystyczny zapach zgniłych jabłek, czyli acetonu. Na odwodnienie wskazuje suchość skóry i języka, a w badaniach laboratoryjnych wychodzi cukromocz i obecność acetonu w moczu. Natomiast we krwi jest podwyższony poziom glukozy.

Jedną z najczęstszych jej postaci jest śpiączka ketonowa, gdzie kwaśne produkty przemiany tłuszczów powodują, ze obniża się pH krwi oraz płynów ustrojowych. Natomiast u osób starszych może pojawić się śpiączka osmotyczna, gdzie nie ma kwasicy ani acetonu w moczu, ale poziom glukozy we krwi jest bardzo wysoki.

Zarówno w śpiączce ketonowej, jak i osmotycznej może dojść do zaburzeń świadomości i to od zamroczenia, aż po głęboką nieprzytomność.

Powikłania przewlekłe

Powikłania przewlekłe dotyczą naczyń krwionośnych i to głównie tętnic i naczyń włosowatych, czyli angiopatia cukrzycowa, a także nerwów obwodowych, czyli neuropatia cukrzycowa oraz niektórych innych tkanek. Te przewlekłe powikłania powodują uszkodzenie funkcji niektórych narządów, czyli:

• oczu – upośledzenie wzroku w związku ze zmianami w siatkówce, czyli wybroczyny i wylewy krwawe, wysięk, a także w soczewce, czyli zaćma cukrzycowa; w niektórych przypadkach może dojść nawet do ślepoty;
• nerek – przy cukrzycy w tych powikłaniach pojawiają się białka w moczu, ale też obrzęki na kończynach dolnych, tułowiu i twarzy;
• nerwów obwodowych – to, np. pieczenie stóp, zaburzenia czucia stóp i podudzi oraz, ale bardzo rzadko, ostra neuralgia;
• uszkodzenie autonomicznego układu nerwowego  - co doprowadza do zaburzenia różnych narządów czynności wewnętrznych, np. żołądek, jelita, pęcherz moczowy, narządy płciowe, serce;
• choroba niedokrwienna serca i zawał serca, ale też udar mózgu;
• zaburzenia ukrwienia kończyn dolnych;
  
• powikłania skórne – przy cukrzycy pojawiają się zanikowe przebarwienia i  płaskie wypukłości pokryte łuskami wraz z rozszerzonymi naczyniami na podudziach. Mogą to być również zmiany zapalne, różowożółtawe zabarwienie fałdów skórnych, ale też plamiste odbarwienia.