Dur brzuszny jest jedną z cięższych chorób zakaźnych, z długotrwałą gorączką i uszkodzeniami dotyczącymi głównie przewodu pokarmowego. Objawy duru brzusznego (a więc i „odurzenie” chorego – od którego pochodzi nazwa „dur”) są wywołane jadami wydzielanymi przez zarazki będące przyczyną choroby.
Źródła i drogi zakażenia
Zachorowanie na dur brzuszny następuje po dostaniu się zarazków do przewodu pokarmowego. Najczęściej dochodzi do tego przez spożycie zakażonych produktów, picie zakażonej wody lub kontakt z chorym (brudne, zanieczyszczone kałem ręce chorego, naczynia, bielizna). Groźnymi „roznosicielami” zarazków są muchy. Czasami dochodzi do poważnych epidemii w internatach, szkołach lub w wojsku, spowodowanych spożyciem zakażonych zarazkiem duru brzusznego pokarmów (zwłaszcza takich jak mleko, sery, śmietana, ciastka z kremem lub lody). Źródłem zakażenia, choć rzadko, mogą także być ludzie, którzy po przechorowaniu duru brzusznego wydalają nadal zarazki, mimo że już wyzdrowieli. Czasem „nosicielstwo” może się utrzymywać latami. Toteż u ludzi, którzy chorowali na dur brzuszny, a są zatrudnieni w przemyśle spożywczym, bada się stale kał szukając zarazków duru brzusznego.
Przebieg choroby, objawy
Przy ogólnym złym samopoczuciu chorego, bólach głowy, uczuciu zmęczenia i apatii narasta stopniowo gorączka, ustalając się po upływie 3-7 dni na wysokim poziomie (39-40 stopni). Wówczas stan chorego pogarsza się – występuje „odurzenie”, chory majaczy, przy tym ma obłożony język, zeschnięte wargi, na skórze (brzucha i tułowia) pojawia się wysypka (różyczka), przeważnie nieliczna, blada, szybko niknąca. Stolce są na przemian zaparte i wolne, przypominające z wyglądu grochówkę. Chory nie ma apetytu i odmawia przyjmowania pokarmów. Stan taki może trwać 2-3 tygodnie. Wreszcie gorączka spada powoli, poprawia się również z wolna łaknienie, przechodząc w „wilczy głód”. Chory szybko zaczyna wracać do zdrowia. W tym okresie mogą jednak wystąpić groźne powikłania, zwłaszcza u dorosłych (np. przebicie jelita i krwotok).
U dzieci ten typowy obraz duru brzusznego występuje stosunkowo rzadko. Zwłaszcza niemowlęta przechorowują tę chorobę raczej bardzo lekko. Znacznie częściej niż u dorosłych, może dojść u nich do nawrotu duru brzusznego, to znaczy, że po 7-14 dniach bezgorączkowych mogą ponownie wystąpić wszystkie objawy stwierdzane na początku choroby. Dur brzuszny jest chorobą ciężką i może dawać powikłania groźne dla życia.
Rozpoznanie
Ponieważ dur brzuszny przebiega zwykle z wysoką gorączką, lekarz jest wzywany do chorego najczęściej już w pierwszych dniach choroby. Rzadko jednak nawet lekarz może od razu ustalić rozpoznanie, niektóre bowiem typowe dla duru brzusznego objawy występują dopiero pod koniec 1 tygodnia choroby. Z tego też względu w przypadku choroby o utrzymującej się gorączce, konieczne jest wezwanie lekarza i stosowanie zabiegów ochronnych, a więc – mycie rąk po odejściu od chorego, wydzielanie naczyń wyłącznie na użytek chorego i staranne ich mycie.
Leczenie
W ostatnich latach, dzięki nowym metodom leczniczym (antybiotyki) udaje się znacznie szybciej opanować chorobę (dawniej trwała ona 3-4 tygodni lub dłużej). Chorzy na dur brzuszny są przymusowo hospitalizowani, tj. umieszczani w szpitalu zakaźnym. Jest to zarządzenie słuszne, ponieważ leczenie duru brzusznego jest dość długie, a choroba ciężka i wymaga stałej kontroli lekarskiej, właściwego leczenia i badań laboratoryjnych. Ponadto odizolowanie chorego zabezpiecza otoczenie przed zakażeniem. Do szpitala zakaźnego są kierowani nie tylko ci chorzy, u których stwierdzono dur bezspornie, ale wobec trudności rozpoznania tej choroby w jej wczesnym okresie – i wszyscy podejrzani o dur brzuszny – w celu wczesnego odizolowania ich od zdrowych.
Nie należy się też dziwić, że lekarz nie wypisuje ze szpitala pacjenta zaraz po ustąpieniu u niego gorączki. Powody tego są następujące:
- chory może już wyzdrowieć, ale wciąż jeszcze wydala zarazki i jest nadal niebezpieczny dla otoczenia,
- w durze brzusznym zdarzają się, jak wiemy, nawroty choroby, tj. chory po krótszym lub dłuższym okresie bezgorączkowym zaczyna gorączkować i wracają na nowo wszystkie objawy choroby i możliwość wystąpienia powikłań. Dlatego też zawsze kilka dni trzeba odczekać z zabieraniem chorego ze szpitala.
Po przebyciu duru brzusznego następuje dłuższy okres zdrowienia. Wobec znacznego wychudzenia chorego i osłabienia ogólnego – może wystąpić również i osłabienie serca, dlatego też dorośli przez okres 8 tygodni powinni unikać przeciążenia pracą zawodową, a młodzież przez ten czasu nie powinna się przemęczać, m.in. - uprawiać gimnastyki i sportu.
Dieta
W durze brzusznym, dzięki antybiotykom, zmieniły się nie tylko metody leczenia, ale również zmieniło się radykalne postępowanie dietę – pokarmy bogate w białko(mięso, jajka). Zamiast stosowania jak dawniej diety „kleikowej”, a więc głodowej, wyłącza się jedynie z jadłospisu potrawy wzdymające i ciężko strawne. Stąd też, w okresie zdrowienia, chory szybko wyrównuje niedobór wagi.
Zapobieganie, szczepienia
Słusznie dur brzuszny nazywany jest chorobą „brudnych rąk”. Brudnymi rękami zarazki choroby przenoszone są na różne przedmioty, a co ważniejsze, na produkty spożywcze, w których bakterie duru szybko się rozmnażają. Dlatego też bezpieczniej jest, ażeby dzieci na wycieczkach zbiorowych nie kupowały sobie ciastek i lodów z przygodnych źródeł i ażeby nie piły surowej wody z niepewnej studni.
Duże znaczenie w walce z durem brzusznym ma też walka z muchami oraz wykrywanie „nosicieli zarazka”, zwłaszcza wśród osób związanych z produkcją lub transportem produktów żywnościowych.
Istnieją również szczepionki dostępne w kilku różnych postaciach:
- zawierająca inaktywowane pałeczki Salmonella typhi, sposób podaży - głęboko podskórnie,
- zawierająca oczyszczony polisacharyd otoczkowy Vi Salmonella typhi, sposób podaży - domięśniowo lub podskórnie,
- doustna atenuowana szczepionka żywa - cechuje się najmniejszą skutecznością.
