Kserostomia to inaczej suchość jamy ustnej. Jest ona spowodowana redukcją lub zupełnym brakiem wytwarzania śliny, a temu dodatkowo towarzyszą nieprzyjemne objawy. Istotne jest, aby kserostomii nie mylić z uczuciem suchości, które pojawia się przy gorączce albo w upalne dni.
Ślina i jej właściwości
Organizm zdrowego człowieka każdego dnia produkuje 1,5 litra śliny, która w 99% składa się z wody. Natomiast pozostały 1% to są substancje nieorganiczne i organiczne, które sprawiają, że ma ona wyjątkowe właściwości.
Najważniejsze właściwości śliny to, np.:
- nawilżanie błony śluzowej;
- zawiera substancje, które sprzyjają regeneracji nabłonka;
- zawarte są w niej komórki układu immunologicznego, czyli leukocyty, które walczą z drobnoustrojami;
- zawiera jony, które wpływają na reminalizację szkliwa;
- obmywa kubki smakowe, co pozwala odczuwać smak;
- zawiera enzymy, które umożliwiają wstępne trawienie pokarmu;
- umożliwia poprawnie mówić;
- oczyszcza jamę ustną oraz zęby z resztek pokarmowych.
Rodzaje kserostomii
Wyróżnia się dwa rodzaje kserostomii:
- kserostomia prawdziwa,
- kserostomia rzekoma.
Kserostomia prawdziwa to zespół objawów, który został wywołany poprzez zmniejszenie funkcji gruczołów ślinowych z prawidłową błoną śluzową, czyli typ I, a także z towarzyszącym jej zanikiem, czyli typ II.
Natomiast kserostomia rzekoma to dolegliwość, która objawia się subiektywnym uczuciem suchości i pieczenia jamy ustnej u osób, prawidłowo wydzielających ślinę przez gruczoły ślinowe i bez towarzyszących temu objawów klinicznych.
Przyczyny kserostomii
Do najważniejszych przyczyn kserostomii, czyli suchości jamy ustnej zalicza się:
- przewlekłe stosowanie jednego lub kilku leków z długiej listy różnych leków, a wśród nich można znaleźć:
- leki o działaniu moczopędnym, czyli diuretyki;
- leki o działaniu przeciwdepresyjnym (trójpierścieniowe);
- leki o działaniu przeciwhistaminowym;
- leki hipotensyjne;
- leki o działaniu neuroleptycznym;
- leki o działaniu pobudzającym układ współczulny;
- leki o działaniu rozszerzającym oskrzela;
- leki o działaniu anksjolitycznym, czyli przeciwlękowe;
- leki o działaniu cholinolitycznym;
- chemioterapeutyki;
- narkotyczne leki przeciwbólowe;
- cytostatyki;
- leki stymulujące układ immunologiczny;
2. choroby ogólne:
- zaburzenia funkcji tarczycy, czyli nadczynność tarczycy;
- cukrzyca;
- reakcja odrzucenia po przeszczepach;
- sarkoidoza;
- amyloidoza;
- lipoidoproteinemia;
- stany psychogenne, czyli stany lękowe, depresja endogenna;
- anemia mikrocytarna i deficyt Fe;
- awitaminozy (witamina B1, B6);
- AIDS;
- guzy kąta mostowo – móżdżkowego, czyli ucisk na korzenie nerwu twarzowego;
- odwodnienie, szczególnie o osób starczych;
- kolagenozy, czyli twardzina, toczeń rumieniowaty, zespół Sjögrena (pierwotny i wtórny);
- grzybica jamy ustnej;
- choroby alergiczne, czyli pokrzywka, choroba posurowicza, atopowe zapalenia;
3. radioterapia guzów głowy i szyi;
4. czynniki miejscowe, czyli palenie papierosów, oddychanie przez usta oraz używanie całkowitych protez zębowych.
Do niedawna, jako przyczynę kserostomii, wymieniano zaawansowany wiek pacjenta, ale współcześnie dowiedziono, że za częste występowanie suchości w jamie ustnej u osób starszych odpowiedzialny jest nie tylko wiek, ale również leki, jakie oni przyjmują i towarzyszące temu schorzenia ogólnoustrojowe.
Objawy kserostomii
Objawy kserostomii pojawiają się w związku z uszkodzeniem delikatnych tkanek i narządów jamy ustnej, które są niechronione przez wystarczającą ilość śliny. Do najważniejszych objawów kserostomii zalicza się:
- pieczenie/palenie języka i/lub warg;
- trudności w przyjmowaniu i połykaniu pokarmów;
- zaburzenia odczuwania smaku z przewagą smaku słonego i gorzkiego;
- utrudnione mówienie i jest konieczność ciągłego popijania wody;
- skłonność do owrzodzeń błony śluzowej i wtórnych zakażeń bakteryjno – grzybiczych;
- próchnica okrężna, która bardzo szybko postępuje;
- kandydoza;
- suchość i zmiana zabarwienia błony śluzowej, od bladoróżowej do ognistoczerwonej;
- wygładzenie lub pobrużdżenie języka;
- atrofia brodawek;
- gładka lśniąca lub pomarszczona błona śluzowa jamy ustnej.
Diagnoza kserostomii
W rozpoznaniu kserostomii pomagają objawy oraz wykonanie standardowych testów sialometrycznych. Sialometria polega na mierzeniu szybkości i ilości wydzielania śliny. Badania te będą dotyczyły:
- kontroli ilości śliny niestymulowanej,
- kontroli ilości śliny stymulowanej,
- kontroli poziomu wydzielania z gruczołów podniebienia,
- kontroli poziomu wydzielania z gruczołów przyusznych.
Leczenie kserostomii
Przed rozpoczęciem leczenia suchości w jamie ustnej bardzo ważne jest ustalenie przyczyny tego schorzenia, ponieważ najczęściej jest to związane z przyjmowaniem leków i ich wzajemnych interakcji. W związku z tym bardzo często wystarczy zmienić lub zrezygnować z niektórych leków. Tak samo będzie z chorobą ogólną, ponieważ jej prawidłowe leczenie może przynieść pozytywne efekty.
Poza tym leczenie przyczynowe kserostomii będzie obejmowało:
- podawanie leków stymulujących wydzielanie śliny, np. cholinomimetyki bezpośrednie albo inhibitory acetylocholinestazy oraz leki stymulujące wydzielanie żółci;
- terapia menopauzy (estrogeny);
- ssanie pastylek, żucie gumy bez cukru, takie intensywne żucie;
- ćwiczenia fizyczne.
Czasami nie ma wyjścia i konieczne jest tylko zastosowanie leczenia objawowego:
- substytuty śliny, czyli sztuczna ślina, zmiękczanie i nawilżanie błony śluzowej, np. karboksymetylocelluloza albo mucyna w postaci sprayu, tabletek do ssania czy płynu do płukania jamy ustnej;
- mleko krowie, które nawilża, buforuje, odżywia i sprzyja demineralizacji szkliwa;;
- częste picie małych ilości wody;
- profilaktyka próchnicy;
- leczenie infekcji grzybiczych jamy ustnej;
- siemię lniane do płukania.
Domowe sposoby na kserostomię
Jest wiele domowych sposobów, które pozwalają zmniejszyć dolegliwości związane z kserostomią:
- częste popijanie małych ilości wody;
- płukanie jamy ustnej przynajmniej raz dziennie siemieniem lnianym, ponieważ ma ono działanie powlekające, osłaniające i zmiękczające, a do tego chroni wysuszoną błonę śluzową jamy ustnej;
- można korzystać ze specjalnych past dla osób z kserostomią oraz z miękkich szczoteczek, a poza tym trzeba unikać past wybielających oraz zapobiegających parodontozie, ponieważ mają takie składniki, które mogą wysuszać śluzówkę;
- lepiej nie stosować płukanek jamy ustnej, które zawierają alkohol, ponieważ mogą podrażniać błonę śluzową;
- można nawilżać usta pomadką ochronną;
- można ssać tabletki z witaminą C, a to stymuluje wydzielanie śliny;
- można korzystać z nawilżaczy powietrza, a przeważnie podczas snu;
- stosować odpowiednią dietę:
- potrawy, których należy unikać, to: ryż, pieczywo chrupkie, mocno wypieczone mięso, ostre przyprawy, np. pieprz, a także soki owocowe, mocna kawa, herbata, napoje Cola, słone przekąski, jedzenie typu fast food oraz ocet, owoce cytrusowe, kruche ciasteczka, alkohol i papierosy;
- potrawy, które można jeść, to: potrawy o dużej zawartości wody, np. zupy krem oraz potrawy typu przeciery, pure, suszone śliwki, banany, do posiłku można dodać sosu albo oliwy, a także można zjadać większość surowych owoców, ryby, jajka i jogurty naturalne.